Diyarbakır'ın Lice ilçesinde doğmuş ve "Yüz yılın en iyi beyin cerrahı" ödülüne sahip, dünya tıp literatürüne adını altın harflerle yazdırmış olan büyük bilim insanı Prof. Dr. Gazi Yaşargil'i maalesef kaybettik. Bilim dünyasının gururu, modern beyin cerrahisinin öncüsü Prof. Dr. Gazi Yaşargil dün toprağa verildi. Bilime, insanlığa ve ülkemize adanmış bir ömürle geçen, geride eşsiz bir miras bıraktı.
“Yüzyılın Beyin Cerrahı” unvanıyla anılan kıymetli isim, geliştirdiği tekniklerle dünya tıbbına yön vermiş, yaşamı boyunca insanlığa hizmet etmiştir.
Diyarbakır’da doğup tüm dünyada iz bırakan bu büyük değeri saygı, minnet ve rahmetle anıyoruz.
Mahmut Gazi Yaşargil Kimdir ?
Gazi Yaşargil, 6 Temmuz 1925 tarihinde babasının kaymakam olarak görev yaptığı Diyarbakır’ın Lice ilçesinde Sehavet Hanım ile Azmi Bey'in oğlu olarak dünyaya geldi. Doğduğu yıl ailesi ile beraber Ankara’ya taşındı. Yaşamının ilk 18 yılını Ankara İçcebeci'de geçirdi. İkisi kız, ikisi erkek olmak üzere dört kardeşi vardı.
1943 yılında Ankara Atatürk Lisesi’nden mezun oldu. Daha sonra Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne başladı. Tıp eğitimine 1944 yılından itibaren iki dönem Almanya’daki Friedrich Schiller Üniversite’sinde ardından on dönem Basel Üniversitesi’ne devam etti. 1949 sonbaharında Bu Üniversitenin Tıp Fakültesi'nden mezun oldu. Ocak 1953'te Zürih Üniversitesi’nde uzmanlık eğitimine başladı
Zürih Üniversitesi Beyin Cerrahisi Kliniği'ndeki çalışması sırasında ilk 12 sene (1953-1965) beyin ve orbita anjiyografisi alanına yoğunlaşıp çok sayıda hastada anjiyografi uygulaması yaptı. 1957-1965 yılları arasında Parkinson hastalığı ve diğer hareket bozukluklarının tedavisine yönelik ameliyatlar yaptı.
1965-1966 yıllarında ABD'de Vermont Üniversitesi bünyesindeki hayvan laboratuvarında mikroskop eşliğinde yapılan damar ameliyatlarını öğrendi ve bu tekniği ilk defa hayvanların beyin damarlarında uyguladı.
1967'de Zürih'e döndü, Ekim 1967'de üç atardamarı tıkalı bir hastaya yeni bir atardamar bağlama operasyonunu ilk kez gerçekleştirdi. Zürih Kliniği'nde mikrovasküler cerrahi tekniğini tüm beyin ve omurilik cerrahisinde kullanmaya başladı. Bu teknik sayesinde modern nöroşirürjide yeni bir dönem başladı. Zürih'te kurulan mikrocerrahi laboratuvarı, 1968-1993 yılları arasında tüm dünyadan gelen nöroşirürjiysenlere bir eğitim merkezi haline geldi. Yaşargil bu dönemde mikronöroşirürji üzerinde sekiz kitap yayınladı.
Zürih Üniversitesi Nöroşirürji kliniğindeki şeflik görevinden Ocak 1993'te emekli oldu. 1994'te Yaşargil, Amerika'da Arkansas Tıp Bilimler Üniversitesi’nden gelen teklifi kabul etti. Orada nöroşirürji kliniği şefi Profesör Ossama Al-Mefty ile Amerika'da ilk mikronöroşirürji merkezini geliştirdi. Bu hastanede ameliyatlar yaptı, dersler verdi, yayımlar yaptı, mikronöroşirürji laboratuvarı kurdu.
27 mayıs darbesinden sonra askeri yönetimin ülke idaresine el koyması esnasında Yaşargil yurt dışında eğitimine devam etmekteydi. Doçentlik sınavına gireceği günlerde Türkiye'den askerlik vaktinin geldiğine dair celp ulaştı. O sıralar liseden arkadaşı olan Ömer İnönü Gazi Yaşargil'i ziyaret etmişti. Ömer İnönü'den, babası eğitimi bittikten sonra ülkeye döneceğini İsmet İnönü’ye iletmesini istedi. Ancak İsmet İnönü'nün çabaları sonuçsuz kaldı. Darbe yönetiminin oluşturduğu Bakanlar Kurulu kararı ile Türk vatandaşlığından çıkarıldı. Vatansızların taşıdığı "Haymatlos" pasaportuyla yaşamaya başladı.Turgut Özal öneminde Yaşargil'in yeniden vatandaşlığa alınması için işlemler başlatıldı. Türkiye'ye gelen Yaşargil'e pasaportunu dönemin Sanayi Bakanı Şükrü Yürür verdi. 18 yaşında ayrıldığı ülkesine 45 yıl sonra yeniden dönme imkânına erişti. Ankara’ya dönüşünde çok duygulandığını belirten Yaşargil, otomobilden inmeyerek 3 saat boyunca otomobille Ankara'yı gezip yıllar içerisinde değişen Ankara’ya ilk kez tanıklık etti.
Mikrosinir cerrahisinin kurucusu olan Gazi Yaşargil "Beyin ve Sinir Cerrahı" ve "Profesör Doktor" gibi akademik unvanlarının yanında "Yüzyılın Beyin Cerrahı" unvanına sahiptir. Avrupa Nöroşirürji Derneği'nin düzenlediği kongrede yine aynı derneğin onur madalyasına layık bulunan Yaşargil, bu ödüle hak kazanan ilk Türk olmuştur. Yaşargil'e ödülü, binden fazla beyin cerrahının katıldığı törenle Tivoli Kongre Merkezi'nde verildi.
2000 yılında Cumhuriyet Gazetesi tarafından son bin yıl içinde Türk tarihinin Atatürk ve İbni Sina gibi 10 Türk büyüğünden biri olarak seçildi.
Yönetmenliğini Atıl İnanç’ın yaptığı ve Gazi Yaşargil'in kendi anlatımına dayanan "Master of Brains, Gazi Yasargil" adlı belgesel Mayıs 2021'de ABD'de gösterime girmiştir. Diyarbakır’daki bir hastaneye ‘Gazi Yaşargil Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ adı verilmiştir.
• Amerika Nöroşirürji cemiyetinde yıllık "Yaşargil dersi" verilmektedir.
• Zürich İsviçre Tıp Fakültesi Kasım 2014 yılında “Yıllık Yaşargil” konferansları başlatılarak Yaşargil'in Zürich Üniversitesi'nde çalışmaları ve katkıları onurlandırılmıştır.
• Türkiye Bilimler Akademisi Şeref Üyesi olan değerli hemşehrimiz, Prof. Dr. Gazi Yaşargil’e rabbimden rahmet, başta ailesi olmak üzere, bilim dünyasına, ülkemize ve özel de bütün hemşehrilerimize başsağlığı ve sabırlar diliyorum. Kendisini daima onur ve gururla hatırlayacağız.
Ruhu şad, mekânı cennet olsun.
